Kaarsen maken door de tijd heen

Het maken van een kaars

De klassieke methode van het maken van kaarsen is het dompelen. In de vijftiende eeuw wordt in Parijs het gieten van kaarsen geïntroduceerd. Tegenwoordig worden kaarsen meestal gegoten of geperst, maar ook het dompelen en handmatig vormen van kaarsen wordt nog toegepast.


Dompelen ( dompelkaarsen )
De oudste methode om kaarsen te maken is het dompelen, ook wel tonken genoemd. De dompelmethode gaat terug naar de Romeinse tijd en was de belangrijkste methode om kaarsen te maken in de Middeleeuwen en lang daarna. Deze methode werd wel verbeterd. Aan een rek werd een aantal pitten evenwijdig aan elkaar bevestigd en tegelijkertijd in het vloeibare vet (of de was) gedompeld en omhoog getrokken.

Na enige tijd uitharden volgt een tweede onderdompeling in de was of vet, waarna het opnieuw uithardt (het stolt).

Dit proces wordt net zo lang herhaald tot de kaars de gewenste of vereiste dikte heeft gekregen.

Door het dompelen kunnen de uiteinden wat onregelmatig en puntig uitlopen, daarom worden die afgeknepen of afgesmolten.

Dompelmethode
De vroegere dompelmethode (tonken) wordt nog steeds in de ambachtelijke kaarsenmakerij toegepast, evenals het pure handwerk. Een handwerkkaars wordt gemaakt van een mengsel van bijenwas en paraffine, omdat die stoffen kneedbaar zijn.

Ambachtelijk gemaakte kaarsen
Deze kaars is gemaakt volgens de oudst bekende methode. De Romeinen dompelden al strengen vlas in gesmolten vet en deden dit net zolang tot de kaars dik genoeg was. Romeinse legers brachten de kaars mee naar Gallië, Duitsland en Engeland. Sinds de dertiende eeuw kent men in Duitsland het ambacht van ‘wastrekker’.

‘Tonkkaarsen’ ontstaan door het bij herhaling onderdompelen van een katoenen pit in gesmolten kaarsenwas. Het woord tonken komt van het Duitse ‘Tunken’ wat knikkebollen betekent.

Na elke dompeling blijft er een laagje was achter op de kaars. Kaarsen tonken is een kunst en vereist veel ervaring. Ambachtelijk gemaakte kaarsen branden gemiddeld 30% langer dan machinaal geproduceerde kaarsen. Laat dikke kaarsen (vanaf 8 cm) altijd uren branden; de vlam heeft tijd nodig om de buitenrand vloeibaar te maken en de gesmolten was te verbruiken.

Indien nodig randen naar binnen drukken. Knip alléén de eerste keer de pit tot één cm boven de kaars. Vermijdt tocht of andersoortige luchtstroom; de vlam moet stilstaan

Vroege gietmethoden
In de vijftiende eeuw wordt voor het eerst in Parijs een gietvorm geïntroduceerd. Eerst gebruikte men houten vormen, later kwamen er vormen van tin of ijzer. Deze werden op een rijtje geplaatst, net als een rij orgelpijpen.

Gietvorm uit 1834

Huidige gietmethoden

De meeste kaarsen worden machinaal gegoten in metalen vormen. Bij het gieten zijn twee typen machines in gebruik, de opdruk- en de optrekmachine. De stearine (of een mengsel van stearine en paraffine) wordt gesmolten en in een grote bak gekoeld én geroerd, zogenaamd “koudgeroerd”. Er ontstaat een kristalbrei, die door het roeren niet één grote klont kaarsvet wordt. Door deze methode worden fraai uitziende kaarsen verkregen.

Opdrukmachine

Een opdrukmachine bestaat uit een grote platte bak met daarin de gietvormen. Om de vormen heen stroomt eerst warm, daarna koud water. De onderkant van de gietvormen is afgesloten door een zuiger (piston), die op en neer kan worden bewogen. Door de zuiger, die hol is, loopt de pit.
Het gieten van kaarsen bij de opdrukmachine gaat als volgt:

- De vormen worden voorverwarmd met warm water.
- Met de zuigers in de onderste stand worden ze volgegoten met kaarsvet. Het kaarsvet krimpt bij afkoelen; daarom wordt extra vet op de vormen gegoten.
- Hierna vervangt de kaarsenmaker het warme water door koud. Het kaarsvet wordt vast; het teveel aan vet wordt met een mes verwijderd.
- Als de kaarsen voldoende gestold zijn worden de zuigers omhooggetrokken. De zojuist gegoten kaarsen worden uit de vormen gedrukt en boven de machine vastgezet in een klemraam.
- Tegelijkertijd worden nieuwe pitten van de klossen omhooggetrokken.
- De pitten worden vastgeklemd, de kaarsen afgesneden en nadat de zuigers weer in de onderste stand zijn gebracht kan het proces opnieuw beginnen.
- In de opdrukmachine bevinden zich 300 – 600 vormen en er kan tot 4 maal per uur gegoten worden.
- De kaarsen verkregen met een opdrukmachine zijn stomp.

Op- & Aftrekmachine
Gotische kaarsen worden verkregen met de optrekmachine. De kaarsen worden op dezelfde manier gegoten, alleen zijn de gietvormen nu aan de onderkant gesloten, uitgezonderd het gaatje, waar de pit doorheen loopt. Na het gieten worden de kaarsen aan de pitten omhooggetrokken. De gietvormen kunnen nu een zodanige vorm hebben, dat de gegoten kaarsen taps toelopende punten verkrijgen (gotische kaarsen).

Pijpmethode
Uit poedervormige of korrelvormige grondstof kunnen kaarsen worden geperst. Voor het persen van gegranuleerd “kaarsvet” gebruikt men een extrusiepers (een soortgelijke pers als voor het maken van plastic voorwerpen). Het kaarsvet wordt door een sluitstuk geperst en zo ontstaat een “eindeloze” kaars. De kaarsen kunnen op iedere gewenste lengte afgesneden worden. De pit wordt tegelijkertijd mee in de kaars geperst of later in de kaars aangebracht.

Handmatige Trekmethode
Op de trekbank worden ook “ellenlange” kaarsen gemaakt. De trekbank bestaat uit twee trommels, die om een as kunnen draaien. Tussen de trommels bevindt zich een bak met vloeibaar kaarsvet. De kaarsenpit wordt van de ene trommel via het kaarsvet op de andere trommel gewonden. Vervolgens wordt het proces in omgekeerde richting herhaald en het laagje kaarsvet om de pit neemt steeds toe. Als de gewenste dikte is bereikt worden de kaarsen in een bepaalde lengte gesneden en met een freesmachine van een kop en een voet voorzien.

Handmatig
Eerst wordt de “was” voorverwarmd. De kaarsenpit wordt horizontaal, enkele centimeters boven het tafelblad, gespannen. Wat voorverwarmde was wordt met de hand gekneed en om de pit gerold. Met de hand en later met een plankje wordt de kaars in de gewenste vorm gerold. De pitten worden losgeknipt en de kaars in water gedompeld om hard te worden.

 

Bezoek Kaarswinkel.nl op ShopMania
Wij slaan cookies op om onze website te verbeteren. Is dat akkoord? Ja Nee Meer over cookies »